Na de Tweede Wereldoorlog erkende de Belgische overheid 18.716 landgenoten officieel als lid van de actie- en inlichtingendiensten. Zij waren actief geweest in de politieke, economische of militaire spionage, hadden sabotagedaden verricht en ontsnappingslijnen opgezet. Een kwart van hen werd in de oorlog gearresteerd en 10 procent overleefde het niet. Iets meer dan driehonderd mensen werkten voor de Britse Special Operations Executive (SOE), een dienst die door Churchill werd opgezet met het specifieke doel in bezet gebied sabotage te plegen. Een kwart van hen stierf tijdens de dienst.

Een van de mannen die het overleefde, maar wel in Dachau belandde, was Joseph Van Hooff, een Mechelse kapper die na de oorlog zijn schaar en tondeuse weer opnam. Van tijd tot tijd kreeg hij een vrouw met een klein jongetje aan haar zij in de kappersstoel. Dat jongetje was Johan Op de Beeck, inmiddels befaamd als schrijver van succesvolle boeken over Napoleon en Lodewijk XIV. Dat er ooit een boek zou komen over de kapper van zijn moeder stond in de sterren geschreven. Dat boek is er nu. Het complot van Laken is een ingenieuze historische roman waarin Op de Beeck de vele hiaten in de historische realiteit opvult met plausibele fictie.

Na de Duitse verovering van België, begin 1940, zag koning Leopold III een bijzondere rol weggelegd voor zichzelf. In tegenstelling tot bijvoorbeeld de Nederlandse koningin vertrok hij niet naar Londen om er de regering in ballingschap te vervoegen, maar verkoos hij in eigen land te blijven. In Londen word ik een speelbal van de Britten, was zijn redenering, terwijl ik in bezet België kan opkomen voor de belangen van mijn landgenoten. Voor Leopold was het dan ook een uitgemaakte zaak: België had gecapituleerd, de oorlog was voorbij en er diende zich een nieuwe realiteit aan waarbij het zaak was zo goed mogelijk overeen te komen met de nieuwe machthebber, nazi-Duitsland.

Ballingschap

In dat opzicht hoeft het niet te verbazen dat hij naar Hitler trok met de vraag om de Belgische krijgsgevangenen vrij te laten en de voedselbevoorrading van de Belgische bevolking te vrijwaren. Leopold bedoelde het wellicht goed, maar in de ogen van heel veel mensen was dit niet meer of minder dan collaboratie. Zo ook in de ogen van de vierkoppige Belgische regering in ballingschap die in Londen in opstand kwam tegen de koning, waarna deze hen met een pennentrek niet langer erkende.

Ook al zat de regering-Pierlot in Londen heel luid te toeteren dat zij de enige vertegenwoordiging van het Belgische volk was, namen noch de Britten noch de Amerikanen haar serieus. Dat het eerste agendapunt op de eerste regeringsbijeenkomst was dat het toch niet slecht zou zijn als de vier ministers zouden weten wat er in België gebeurde, verhoogde hun geloofwaardigheid natuurlijk ook niet.

Nee, dan was die Leopold, die in tegenstelling tot de regering-Pierlot door het volk op handen werd gedragen, een betere bondgenoot. Iedereen dacht immers aan wat er na de oorlog zou gebeuren, en dan kon die koning wel eens heel erg goed van pas komen. Tussen WO I en WO II kende België meer dan twintig regeringen. Het land was een wespennest waarin extreme facties steeds harder tegen elkaar ingingen. Na de oorlog moest er vooral stabiliteit komen, wist iedereen, en het aartsgevaarlijke vuur van het communisme diende geblust te worden. Leopold III leek de sterke man te zijn die dit voor elkaar kon krijgen.

En ook de koning zelf zag het zo. Gesteund door het leger maakte hij plannen om na de oorlog een soort verlicht despoot te worden, waarbij het Parlement alleen nog een raadgevende functie zou hebben. Dat er al tijdens de oorlog gewerkt moest worden aan die toekomst was duidelijk, dus zette het leger naast de officiële Staatsveiligheid van de regering-Pierlot een eigen inlichtingendienst op, de Deuxième Section, die ook vanuit Londen werkte en de bevoorrechte partner werd van de Britse SOE en de Amerikaanse inlichtingendienst.

Twee machtspartijen en twee inlichtingendiensten dus, en een veelvoud aan verzetsgroepen die de ene of de andere kant kozen. En ook de andere landen kenden die versnippering. Naast de SOE hadden de Britten ook de inlichtingendienst SIS, die eerder met elkaar concurreerden dan samen te werken. En dat de Duitse Geheime Feldpolizei niet door dezelfde deur kon met de door de SS opgerichte Gestapo wist ook iedereen.

Vrouwelijk schoon

In die wereld vol verwarring kwam de Mechelse kapper Van Hooff terecht nadat hij via Casablanca en Gibraltar naar Londen was gevlucht. Hij ontmoette er een paar oude legermakkers die hem een geschikte kerel vonden om voor de SOE in België actief te worden. En dus volgde hij een opleiding in het noorden van Schotland, ook al wist hij dat de SOE samenwerkte met het Belgisch Legioen, het koningsgezinde verzet dat aanstuurde op een naoorlogse dictatuur, terwijl hij eerder een democraat was.

In Schotland leerde hij de kneepjes van het vak, hoe je Duitsers zwaar verwondt zonder dat ze sterven bijvoorbeeld, zodat ze een blijvende zorg zijn en dus wegen op de oorlogsinspanning. Hij leerde er met wapens omgaan en werd er zelfs onderworpen aan de verleidingen van het vrouwelijk schoon. Virginia Hall heette de vrouwelijke militair die hem om haar vinger probeerde te winden en daar wonderwel in slaagde tot hij doorhad dat ze hem wilde uithoren en hij dichtklapte. Test geslaagd: Van Hooff werd agent 4123 en hij kon op missie, samen met diezelfde Hall trouwens - waarmee Op de Beeck ook zijn liefdesaffaire vastheeft.

Officieel werden Hall en Van Hooff erop uitgestuurd om de transportlijnen tussen Duitsland en de in aanbouw zijnde Atlantikwall te saboteren, maar hun eigenlijke opdracht was ontvoering. Volgens de Britten zouden Leopolds trouwplannen met de niet-adellijke Lilian Baels zijn populariteit bij het Belgische volk een serieuze knauw geven. Dat moest voorkomen worden, vonden ze, dus moest Hall Baels ontvoeren.

De Amerikanen zagen het dan weer anders. Zij wilden de 1.200 ton uranium die in Olen opgeslagen lag en die Union Minière mondjesmaat aan Duitsland verkocht in handen krijgen, net als de uraniummijnen in Congo. Aangezien Leopold niet echt geneigd was hun te geven wat ze wilden, zagen zij ook wel iets in een ontvoering, maar dan van de koning zelf, omdat die in Londen wel een toontje lager zou zingen. En dan was er nog die brief van de regering-Pierlot die Van Hooff aan Leopold moest overhandigen...

Op de Beeck weet het allemaal heel levendig en geloofwaardig weer te geven. Je valt van de ene verbazing in de andere en je zit het hele boek lang met die ene, grote vraag: is dit allemaal wel waar? Waarom heeft Op de Beeck een historische roman geschreven en niet gewoon een geschiedenisboek?

Om eerlijk te zijn, konden we ons halverwege het boek niet langer bedwingen en hebben we doorgebladerd naar de vijftien pagina's lange verantwoording op het einde van het boek. We kregen er meteen het antwoord op die vraag. Van Hooff heeft inderdaad echt bestaan, al werd hij niet vergezeld door Hall op zijn missie. Leopold III heeft inderdaad heel forse uitspraken gedaan over de Joden, maar niet tegen Hitler, zoals dit in het boek staat - of misschien ook wel, want dat weten we niet - en ga zo maar door.

Speculatieve non-fictie zou je Het complot van Laken ook kunnen noemen, en die speculatie is soms gewoon bittere noodzaak. Uit het dossier dat de Staatsveiligheid over Van Hooff heeft aangelegd, en dat trouwens nog steeds niet volledig vrijgegeven is, zijn immers een paar belangrijke zaken verdwenen. Zoals de brief die hij meegekregen had van de regering-Pierlot en die hij aan Leopold moest afgeven. Wat stond erin en waarom is hij weg?

Volgens sommigen was het een compromisvoorstel en zou Leopold er positief op geantwoord hebben. Was Leopold III dan toch niet die eenzelvige collaborateur die sommigen na de oorlog van hem gemaakt hebben, en hebben zij die brief daarom uit het dossier gehaald? Het is een vraag die Op de Beeck niet beantwoordt, en die natuurlijk ook niet te beantwoorden is.

Horizon, 608 p., 24,99 euro.

Verberg tekst

Dat Op de Beeck, na een carrière als journalist en als auteur van succesvolle biografieën over Napoleon en Lodewijk XIV, nu een kloeke misdaadroman schrijft, komt vooral omdat hij niet anders kon dan feit en fictie te vermengen aangezien de rol die Leopold tijdens de oorlog speelde nog altijd niet helemaal duidelijk is. Hij benadrukt dat hij op zoek was naar de historische 'waarheid' en zo veel mogelijk trouw bleef aan de 'feiten'. Zijn hoofdpersonage Jef van Hooff is geen romanpersonage maar iemand die hij persoonlijk kende. Hij was namelijk de kapper van zijn moeder. En een spion.

Na de capitulatie van België in mei 1940 vlucht sergeant Van Hooff naar Londen. Daar vertoeft ook de Belgische regering in ballingschap; de koning is in Laken gebleven. De relatie tussen de vorst en zijn ministers is complex. In Londen vermoedt men dat Leopold zoete broodjes bakt met Hitler. Leopold denkt vooral aan wat er na de oorlog kan gebeuren, vooral als de nazi's die verliezen. Dan zou het koninkrijk weleens een republiek kunnen worden met de communisten aan het roer, al dan niet gestuurd vanuit Moskou. Dat wil hij koste wat het kost vermijden. Ook zijn liaison met Lilian Baels is een doorn in het oog van velen. Sommigen vinden dat zij moet verdwijnen. Belangrijk voor de geallieerden is ook dat de Congolese uraniumproductie, essentieel voor het maken van een atoombom, uit de handen van de nazi's blijft.

Van Hooff wordt, samen met een Amerikaans-Engelse spionne, terug naar België gestuurd met een geheime boodschap voor de koning. Hier begint de speculatie want wat die boodschap was, blijft ook nu nog een geheim. Op de Beeck is goed op dreef wanneer hij beschrijft hoe Van Hooff boven Frankrijk wordt gedropt en via het aartsbisdom in Mechelen contact probeert te zoeken met het hof. Maar hij wordt verraden door een collaborateur.

In vele korte hoofdstukken neemt Op de Beeck de lezer mee van de slagvelden naar het paleis in Laken, Capitol Hill in Washington en de war rooms in Londen waar Churchills donderpreken indruk maken. Hij voert vele tientallen historische figuren op maar nergens wordt het verhaal ondoorzichtig. De ultieme waarheid spit Op de Beeck niet boven, maar hij laat vooral zien dat de onderste steen over de rol van de koning tijdens de oorlog nog niet omgedraaid is. En dus hebben schrijvers met veel verbeelding vooralsnog de macht.

Horizon, 608 blz., 24,99 €.

Verberg tekst

Historische roman over de Belgische spion Jef Van Hooff. Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt kapper Jef dagelijks geconfronteerd met de Duitse bezetting. Hij besluit via omwegen naar Londen te vluchten en wordt geheim agent. De Belgische regering stuurt hem, samen met een dubbelagente, naar het bezette België met een spannende en gevaarlijke opdracht. De opdracht blijkt moeilijker dan verwacht en de nazi’s zitten ze constant op de hielen. Zal het lukken om alles te voltooien? De Belgische auteur (1977) is voormalig journalist en schreef verschillende bestsellers over Napoleon. Dit is zijn eerste historische thriller. Hij heeft de hoofdpersoon op wie het boek geïnspireerd is persoonlijk gekend: hij was de kapper van zijn moeder. De spanning in de roman wordt goed opgebouwd en de personages mooi uitgediept. De plot is daarnaast goed uitgewerkt. Het is soms echter lastig om de verschillende personages uit elkaar te houden. Achter in de roman zijn een personagelijst, begrippenlijst en bronnenlijst toegevoegd. Interessant verhaal voor liefhebbers van de Tweede Wereldoorlog en België. Verberg tekst