Het is 1922. Na de verwoestingen van de Eerste Wereldoorlog begint de Kortrijkse fotozaak van Amand en Julienne Coppens opnieuw te draaien. Hij is een getraumatiseerde soldaat die vier jaar in een krankzinnigengesticht heeft verbleven zonder zich zelfs maar zijn naam te herinneren - zij heeft hem daar na vier jaar zoeken teruggevonden. Weer thuis pakt Amand zijn oude beroep op - wat hij aan vakmanschap is vergeten leert Julienne hem opnieuw aan. De klandizie van hun winkel bestaat vooral uit oorlogsweduwen die de slagvelden van de Westhoek bezoeken om te achterhalen wat hun man heeft doorgemaakt. Julienne portretteert deze vrouwen, met Amand in soldatenuniform naast hen. Ze retoucheert de beelden, zodat Amands trekken vervagen en de vrouwen een laatste, illusionaire, foto krijgen met 'hun' man.

Zoals Julienne het verleden van de weduwen reconstrueert, zo bouwt ze ook Amands geheugen weer op door hem doorlopend over vroeger te vertellen. Hoewel haar man zo geleidelijk weer vat krijgt op zijn bestaan, beginnen ook nachtmerries hem te kwellen en schieten flitsen van zijn vooroorlogse leven voorbij. Hij achterhaalt dat er scheuren in Juliennes verhalen zitten: retoucheert ze soms ook hún verleden, door passages te verdoezelen waarvan ze niet wil dat Amand die zich herinnert?

Met De herinnerde soldaat, een roman van ruim vijfhonderd bladzijden, heeft de Nederlandse schrijfster Anjet Daanje een prestatie van formaat geleverd. Ze is nooit in Kortrijk geweest, maar zet de stad trefzeker neer, alsof ze er zelf in het interbellum heeft gewoond. Geïnspireerd door oude filmpjes, foto's, advertenties en modecatalogi beschrijft ze de Leiestad zo geloofwaardig dat je de stank van de vlasroterijen bijna ruikt. Ook haar taalgebruik is authentiek - om als Noord-Nederlandse gevoel te krijgen voor het Vlaams idioom van begin vorige eeuw las ze de oorlogsdagboeken van Stijn Streuvels en Virginie Loveling en dagboeken van Vlaamse soldaten uit de Eerste Wereldoorlog.

Fotografie gebruiken als metafoor voor herinnering en verbeelding is slechts een van Daanjes geniale vondsten . Ook stilistisch legt ze de lat hoog. Zowat elke zin van het boek laat ze beginnen met het woordje 'En'. Dat resulteert in een hypnotiserend verhaal waarin vroeger en vandaag elkaar de pas proberen af te snijden. Net wanneer je als lezer draaierig dreigt te worden, bouwt ze een spectaculaire plotwending in - en blijkt ze je al die tijd op het verkeerde been te hebben gezet.

Het resultaat is een voltreffer. Over de Groote Oorlog zijn al veel beklijvende romans geschreven, van Im Westen nichts Neues (Erich Maria Remarque) over de Regeneration-trilogie van Pat Barker tot Oorlog en terpentijn (Stefan Hertmans). Dat er in dat rijtje altijd nog eentje bij kan, bewijst Daanje hier met verve.

Passage, 538 blz., 24,90 €.

Verberg tekst

De Belgische soldaat Noen Merckem leeft in een Vlaams psychiatrisch gesticht voor veteranen van de Eerste Wereldoorlog. Hij is in december 1917 op het slagveld van Merckem gevonden. Hij mist elke herinnering aan zijn verleden. Anjet Daanje (pseudoniem van Anjet den Boer 1965, schrijfster en scenarist) vertelt in haar lijvige negende roman hoe hij, in werkelijkheid fotograaf Amand Coppens, door zijn vrouw Julienne vier jaar na de oorlog wordt teruggevonden en thuis in Kortrijk zijn leven en werken weer vanaf blanco moet opbouwen. Met zoon Gust, die hem veracht, en dochter Roos tracht hij zonder besef van enig verleden een band op te bouwen. Ondertussen vecht hij met zware trauma’s die hem zich steeds schuldiger laten voelen. Daanje beschrijft in mooie toegankelijke taal zeer levendig hoe iemand zichzelf letterlijk opnieuw moet uitvinden en ook hoe sterk PTSS iemands leven kan bepalen. Onderscheiden met de F. Bordewijk-prijs 2020. Kleine letter.